Ateroskleroza

Piše: Dr. Marina Vučijak-Grgurević, specijalista interne medicine

Ateroskleroza je jedno od najčešćih oboljenja danas u razvijenim zemljama. Označava suženje zida krvnog suda (arterija) koje vremenom dovodi do otvrdnuća i suženja krvnog suda. Obično zahvata srednje velike i velike krvne sudove.

Ateroskleroza je dinamičan i dugotrajan proces. Ateroskleroza započinje još u djetinjstvu sa pojavom masne pruge koja predstavlja nakupljanje čestica koje sadrže bjelančevine, holesterol i masne kisline u zidu krvnog suda a onda vremenom dolazi do napredovanja samog procesa i stvaranja ateroma u zidu krvnog suda. Aterom je aterosklerotski plak koji se nalazi u lumenu krvnog suda, a sasatoji se od čestica masti, pjenušavih ćelija, upalnih ćelija, kalcija i vezivnog tkiva. On se vremenom širi u lumen zida krvnog suda i sužava je postepeno. 

Aterosklerotski plakovi mogu i da ne stvaraju simptome i ne moraju nikada biti klinički manifestni. Svoje prve simptome počinje davati u srednjem životnom dobu a sa starošću simptomi postaju sve izraženiji. Simptomi mogu nastati i naglo ako dođe do pucanja  plaka ili postepeno kada plak značajno sužava lumen krvnog suda. Simptomi koji se javljaju zavise od zahvaćenog organa, tako da su najčešće bolesti stabilna angina pektoris, akutni infarkt miokarda, moždani udari, periferna arterijska bolest. 

Pojavljuju se prvi simptomi angine pektoris i infarkta miokarda i tada mnogi bolesnici shvate da imaju aterosklerotsku bolest. Anginozna bol u grudima, osjećaj nelagode i pritiska u grudnom košu jedan su od znakova da srčani mišić ne dobija dovoljno kiseonika i da postoji zakrčenje u krvnim sudovima. Bol može da se širi u ramena, ruke i vrat, leđa, da duže traje, praćena preznojavanjem i tada sumnjamo na akutni infarkt miokarda. Emocionalni stres također može izazvati anginoznu bol. 

Kada se aterosklerotični plak nalazi u karotidnim arterijama (krvni sudovi koji snabdijevaju mozak sa krvlju i hranjivim materijama) izaziva njihovo suženje i tada se javljaju simptomi moždanog udara -vrtoglavica, otežan govor i slabost ekstremiteta. 

Aterosklerotsko suženje arterija donjih ekstremiteta može dovesti do bola u nogama, otežanog kretanja a ponekad i infekcija. 

Faktori rizika

Sve faktore rizika za nastanak ateroskleroze dijelimo na promjenjive i nepromjenjive. 

Nepromjenjivi faktori rizika su dob (muškarci iznad 45 godina, žene iznad 55 godina ) spol i genetika.  Oni faktori rizika na koje se može uticati zovu se promjenjivi faktori rizika. Tu spadaju: povišeni krvni pritisak, dijabetes melitus (šećerna bolest), povišene masnoće u krvi, pušenje, gojaznost, način prehrane, fizička neaktivnost i stres. 

Najvažnija je prevencija ove bolesti i uticaj na promjenjljive faktore za razvoj ateroskleroze. Najbolji način prevencije i ublažavanja napredovanja bolesti je umjeren, zdrav stil života. 

Preporčuju se fizička aktivnost shodno mogućnosti svakog čovjeka. Za mlađe ljude bi to bio 30 minutni trening 3 puta sedmično. Za starije ljude 30 minutna šetnja 3 puta sedmično. 

Redukcija tjelesne težine podrazumijeva pjenu navika u ishrani i tjelesnu težinu prema svom idealnom indeksu tjelesne mase (BMI, Body Mass Indexu). Hrana bogata omega-3-masnim kiselinama smanjuje rizik od nastanka ateroskleroze ali i ublažava daljnji razvoj bolesti. 

Prestanak pušenja je također važan faktor na koji se može uticati. 

Vrijednosti masnoća u krvi trebaju biti u referentnim omjerima, znači da nisu iznad gornje granice, a posebno LDL (loši holesterol). 

Kod osoba koje imaju dijagnozu arterijske hipertenzije (povišen krvni pritisak) uvode se i lijekovi za sniženje krvnog pritiska (antihipertenzivi). 

Kod osoba koje boluju od šećerne bolesti (dijabetes melitus) ukjučuju se lijekovi za sniženje vrijednosti šećera u krvi. 

Danas na tržištu imamo i neke farmacetuske preparate koji potpomažu u sekundarnoj prevenciji ove bolesti. Kod osoba koje imaju neku od kliničkih manifestacija ateroskleroze u terapiju se uvode statini      (lijekovi za sniženje holesterola u krvi) i acetilsalicilna kiselina koja sprječava potencijalno stvaranje ugruška u suženim krvnim sudovima. 

Usvajanjem zdravih životnih navika mogu se reducirati mnogi rizični faktori koji utiču na proces ateroskleroze.